قصه مثلستان

آغاز سخن یاد خدا باید کرد                         خود را به امید او رها باید کرد

همه دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که دیپلماسی رسمی دیگر آن کارایی سابق را ندارد و همه روی به دیپلماسی عمومی و فرهنگی آورده‌اند. بدیهی است آموزش زبان جزو عناصر مهم دیپلماسی فرهنگی است.مخصوصا زبان فارسی که هم اکنون در سایر کشورها جز ایران نیز موردتوجه هست ،میتواند در ایفای این دیپلماسی خیلی نقش داشته باشد.و شاید بهمین دلیل است که صدها سالست که میکوشند تا در کشورهایی از دنیا که زبان فارسی نشان وحدتشان بود این خط و زبان را حذف کنند. تا نتوانیم به قول حافظ،دیگر این قند پارسی را به بنگاله ببریم تا همه طوطیان هند شکر شکن شوندوشاید هم ازسرعت سلوک این زبان ترسیدندوووووشاید هم سیاست مدارانی که صدها سال پیش بودند بدرستی فهمیده بودند که دیپلماسی عمومی و فرهنگی خیلی مهم تر است ،انچه ما حالا داریم میفهمیم  البته امیدوارم که داریم میفهمیم   ......که چرا.... ...:

شکر شکن شوند همه طوطیان هند                         زین قند پارسی که به بنگاله میرود

طی مکان ببین و زمان در سلوک شعر                     کاین طفل یکشبه ره صد ساله میرود

انچشم جاودانه عابد فریب بین                               کش کاروان سحر ز دنباله میرود

از ره مرو به عشوه دنیا که این عجوز                   مکاره مینشیند و محتاله میرود.....

 همانطور که میدانید،علاوه بر ایران، زبان فارسی ، در کشورهای افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان نیز بکار میرود و دردو کشور به صورت زبان اول رسمی و در دو کشور به عنوان زبان دوم مطرح است.  مهاجرت  تعداد بسیاری از عزیزان ایرانی و دیگرفارسی زبانانی که از این کشور ها ، طبق آمار ویکی پیدیا در بیش از 44 کشور جهان مستقر هستند هم برای نسل دوم و هم برای برقراری ارتباط صمیمی تر با دوستان و همسران و خانواده همسران غیر فارسی زبان خود نیازمند آشنایی با اصطلاحات ومتل ها و ضرب المثل ها و دانستن معادل انگلیسی ان هستند .

واما زبان فارسی  رادر پهنه تاریخ نگاهی بیاندازیم تا بدانیم چه بوده و چه بر سرش امده ،یا بیان بهتر چه برسرش اورده اند.

زبان فارسی به عنوان یکی از گویش‌های قوم و تیره پارس که به جنوب غربی فلات ایران کوچیده بود آغاز شد و با چیره شدن خاندان هخامنش که از این تیره بودند بر سرزمین‌های گسترده‌ای در فلات ایران و پیرامون، فارسی نیز زبان چیره و زبان اداری این منطقه پهناور شد.

در سده سوم پس از میلاد نوشته‌های نخستین پادشاهان ساسانی به سه زبان ضبط شده‌اند: پارتی، فارسی میانه و یونانی. پارتی زبان فروانروایان اشکانی بود که قلمرو حکومت خود را به‌تدریج از شمال خراسان بر همه ایران گسترش دادند. فارسی میانه زبان فرمانروایان ایرانی ساسانی بود که از ایالت فارس برخاستند، بر پادشاه اشکانی چیره شدند و بر جای او در تیسفون نشستند. در این دوران پارتی در شمال و فارسی میانه در جنوب ایران زبان گفتاری بود.

نکته جالب دیگرهم خط فارسی است.

خط فارسی کنونی، فارسی‌شده خط عربی است و خط عربی تغییر یافته خط کوفی و بصری است که چهار حرف «پ»، «ژ»، «گ» و «چ» را افزون بر آن دارد. در پی تغییر خط در تاجیکستان، در این کشور زبان فارسی به خط سیریلیک نوشته می‌شود و تلاش‌هایی برای بازگشت به خط فارسی وجود دارد. خط فارسی هم اکنون در دو کشور ایران و افغانستان به خوبی رواج دارد و خط رسمی کشور می‌باشد. تاریخ آغاز نوشتار به این خط دقیق مشخص نیست با این وجود گاهی برخی پژوهشگران نظیر ریچارد فرای، رودکی سمرقندی را از ابداع‌گران خط نوین فارسی دانسته‌اند.

 فردوسی شاعر بزرگ ایرانی با سرودن شاهنامه در سده چهارم تأثیر مهمی بر بازیافت بسیاری از واژه‌های گم‌شده زبان فارسی داشت و خود این تأثیر را در شاهنامه اعلام کرده‌است. اگر کوشش‌های خودجوش فردوسی نبود، هویت فارسی امروز بسیار بیش از این به خطر می‌افتاد.به قول خودش زبان پارسی را زنده کرد:

بسی رنج بردم در این سال سی         عجم زنده کردم بدین پارسی

 

گرچه به زبان فارسی در افغانستان  پارسی دری میگویند ولی مردم افغانستان در زبان گفتاری، زبان خود را با نام فارسی و پارسی می‌شناسند. فارسی افغانستان که به نام‌های فارسی شرقی، فارسی دری و رسماً دری نیز شناخته می‌شود، گونه رایج زبان فارسی در افغانستان است. فارسی رایج‌ترین زبان در افغانستان و زبان مادری بیش از ۱۶ میلیون نفر از مردم افغانستان است به دلیل اینکه فارسی زبان میانجی افغانستان نیز به‌شمار می‌رود، در کل بیش از ۲۰ میلیون نفر یا ۸۰٪ از شهروندان این کشور بدان تسلط دارند. تاجیک‌ها، هزاره‌ها و ایماق‌ها گویشوران بومی فارسی در افغانستان هستند این زبان در کنار پشتو یکی از دو زبان رسمی افغانستان است.

 

گویش هزارگی

هزارگی گویشی از زبان فارسی افغانستان است. هزاره‌ها زبان دری و فرهنگی مشابه با دیگر اقوام فلات آریانا دارند و همانند بسیاری از مردم افغانستان به گویشی از زبان فارسی صحبت می‌کنند که گویش هزارگی نام دارد.

 

فارسی تاجیکی که از آن با نام زبان تاجیکی یا زبان فارسی تاجیکی یا فارسی فَرا رودی نیز یاد می‌شود، به گویشی از زبان فارسی گفته می‌شود که در آسیای میانه به ویژه در کشورهای تاجیکستان و ازبکستان رایج است .

وام‌واژه‌هایی از زبان‌های روسی و ازبکی وارد فارسی تاجیکی شده‌است و افزون بر این در مواردی تاجیکان برای برخی معنی‌ها و مفهوم‌ها، واژگانی را به کار می‌برند که در ایران بسامد کمتری برای آن مفهوم دارند. برای نمونه در فارسی تاجیکی به «خفاش»، «کورشب پرک»؛ به «فوتبالیست»، «فوتبالباز»؛ به «چای سبز»، «چای کبود»؛ به «بالگرد»، «چرخبال»؛ به «فرودگاه»، «خیزگَه» (محل برخاستن هواپیما) و به «کتری»، «چایجوش» می‌گویند. با این همه، فارسی تاجیکی به سادگی برای ایرانیان و افغانستانی‌ها قابل درک است.

 

زبان فارسی در ازبکستان دیرینگی بسیار دارد. پس از اسلام خاور سرزمین بزرگی که تحت فرمانروایی ساسانیان بود گهوارهٔ نخستین جنبش‌های ملی‌گرای ایران شد و همین موضوع بنحوی سمرقند را به زادگاه زبان و شعر فارسی ناموَر کرد. چنانکه پدر شعر فارسی در همین سرزمین دیده به جهان گشود و بعدها حتی در دورهٔ چیرگی حکومت‌‎ها و امارت‌های ترک، باز هم فارسی زبان رسمی بوده و سخن گفتن، شعر سرودن و انجام کارهای اداری به زبان فارسی رواج کامل داشته است.

زبان فارسي در بين بسياري از مردم ازبكستان بويژه در شهرهاي سمرقند، بخارا و استانهاي خوارزم، سرخان دريا و قشقه دريا ازجايگاه تاريخي، فرهنگي و علمي ويژه‌اي برخوردار است.

زبان و ادب فارسی در هند سابقهٔ دیرینه‌ای دارد.از مدارک تاریخی چنین برمی‌آید که در سدهٔ سوم هجری، برای نخستین بار هندوان فرصت یافتند تا با فارسی‌زبانان آشنایی‌ پیدا کنند.

در اوایل سده چهارم هجری، در سِند شاعری ظهور کرد مشهور به نام رابعه بنت کعب که اشعار فصیح ودلکشی از او در قدیمی‌ترین تذکره‌ها نقل شده است وبه عنوان نخستین زن شاعر پارسی گوی و یا مادر شعر فارسی آمده ،این خودبیان این واقعیت است که، زبان فارسی در سِند رواج داشته است.این شعر از اوست:

دعوت من بر توآن شد کایزدت عاشق کناد           بر یکی سنگین دل نا مهربان چون خویشتن

تابدانی درد عشق و داغ هجر و  غم کشی            چون به هجر اندر بپیچی پس بدانی قدر  من

                       

                       

زبان فارسی پیش از آنکه هندوستان مستعمره انگلستان شود، دومین زبان رسمی این کشور و زبان فرهنگی و علمی بشمار می‌رفت. اما پس از استعمار، انگلیسی‌ها د رسال ۱۸۳۲ با زور زبان انگلیسی را جایگزین فارسی کردند.

علیرغم همه این محدودیت ها ،زبان فارسی درهند حدود یک هزار سال سابقه دارد و در ۶۰ دانشگاه تدریس می‌شود.

زبان فارسی هندوستان شاعران بزرگی همچون بیدل دهلوی، و امیر خسرو دهلوی و دستگاه شعری ،سبک هندی را در خود پروراند.

در بنای زیبا و کم نظیر “تاج محل” که در جهان به عنوان سنبل عشق یاد میشود، جملات و اشعاری به زبان فارسی نگاشته شده است. از جمله بر روی سنگ مزار جهان آرا (دختر شاه جهان) این شعر به چشم میخورد:

“بغیر سبزه نپوشد کسی مزار مرا                         که قبرپوش غریبان همین گیاه بس است”

 

دره جامو و کشمیر را به علت شباهت هوا و زمین و محیط آن سامان به ایران، ایران کوچک نامیده‌اند.

در غرب چین در روستای كوچكی به نام 'بلدیر' در"تاشقرغان" قومی با ریشه ایرانی زندگی می كنند كه تاجیكی را بسیار اندك می دانند.

فارسی تاجیكی برای ایرانیان و افغانستانی ها كاملا قابل فهم است، اگرچه در واژگان تفاوت هایی با فارسی و دری دارد.

 فارسی عجمی  ،گویشی از فارسی به شمار می آید که پاره ای از واژگان آن از لغات اصیل تر و قدیمی فارسی و تعدادی دیگر از كلمات آن از زبان عربی گرفته شده است. این گویش در مناطق جنوبی استان فارس و هرمزگان و كشور بحرین رواج دارد.

 

كشور بحرین كه در سال 1971 از ایران مستقل شد، به واسطه پیوندهای تاریخی با ایران، شهروندان ایرانی تبار زیادی دارد و زبان فارسی اگرچه زبان رسمی این كشور نیست، ولی به طور گسترده ای در آن رواج دارد.

زبان فارسی در پاكستان ریشه ای دیرینه دارد. بسیاری از بزرگان این كشور به فارسی صحبت می كنند و شاعر پارسی گوی بزرگ، اقبال لاهوری هم در این كشور می زیسته و بیش از هفت هزار بیت شعر به فارسی سروده است.

زبان فارسی در میان كردهای عراق هم شناخته شده است. به واسطه نزدیكی تاریخی این منطقه از عراق به ایران، زبان فارسی همواره از محبوبیت و نفوذ خاصی در این منطقه برخوردار بوده و تا كمتر از 100 سال پیش، فارسی به عنوان زبان ادبی منطقه كردستان عراق در مدارس تدریس می شد.

در منطقه بارزان در كردستان، محله هایی با نام های اصفهان، یزد و دیگر شهرهای ایران وجود دارد كه كردهای بازگشته از این شهرها آنها را نامگذاری كرده اند و این نشان دهنده عمق پیوند آنها با ایران و زبان فارسی است.

در امارات متحده عربی زبان فارسی دومین زبانی است که بعد از عربی ، بیشتر از سایر زبان‎ها صحبت می‏شود

جالب است بدانیم در سال ۱۸۷۲ در نشست ادیبان و زبان‌شناسان اروپایی در برلین، چهار زبان یعنی یونانی، فارسی، لاتین و سانسکریت به عنوان زبان‌های کلاسیک جهان برگزیده شدند. بر پایهٔ تعریف، زبانی کلاسیک به شمار می‌آید که یکم، باستانی باشد، دوم، ادبیات غنی داشته باشد و سوم در آخرین هزاره عمر خود تغییرات اندکی کرده باشد .در نشست برلين، زبان‌شناسان پذيرفتند كه ادبيات فارسي در قرون وسطي در صدر ادبيات ديگر ملت‌‌ها بوده و ايران در آن سده‌ها بيش از هر ملت ديگري سراينده، نويسنده و انديشمند ‌(حكيم يا فيلسوف) داشته‌ است. همچنین در نشست‌هاي سال‌هاي 1922 و 1936، جايگاه زبان فارسي ، به عنوان یک زبان كلاسيك هند و اروپايي بار ديگر تاييد شد.و......

 

و اما ضرب المثل (proverb) چیست :

"ضرب‌المثل" یا "زبانزد" گونه‌ای از بیان است که معمولاً تاریخچه و داستانی پندآموز در پس بعضی از آن‌ها نهفته است. بسیاری از این داستان‌ها از یاد رفته‌اند، و پیشینهٔ برخی از امثال بر بعضی از مردم روشن نیست، با این‌ حال، در سخن به‌کار می‌رود.

گرچه یکی از مظاهر فرهنگ و تمدن و ادبیات هر کشور امثال و حکم و کلمات قصار و پر مغزی می باشد که از دهان بزرگان علم و ادب و یا مردم عامی آن دیار تراوش کرده است لکن هنوز دانشمندان و زبان شناسان نامدار  تعریفی جامع و کامل برای کلمهٔ ضرب المثل نیافته اند. در زبان فرانسوی هفده لغت یافت می شود که در فرهنگ های عربی و فارسی همه آنها را «مثل» ترجمه کرده اند .

محقق معروف (Archer Taylor) که تحقیقاتش در اوائل قرن بیستم تأثیری شگرف در این زمینه داشته است، نتوانست تعریفی جهانشمول برای امثال و حکم پیدا کند.

 

براساس متون تاریخی اولین بار ارسطو به جمع آوری امثال و حکم و تحقیق علمی آن اقدام نمود که متأسفانه رساله او بنام «امثال و حکم»، از بین رفته است.

شاید بهمین دلیل دهخدا که مجموعه زیبایی از لغات و ضرب المثل ها و متل های فارسی را جمع اوری کرده نام ان مجموعه را "امثال و حکم" نهاده است. او از خرد سالگی به گردآوری امثال عوام، کوشش کرده بود وسرانجام امثال و حکم در سال ۱۳۱۰ کتابی قطور وچهار جلدی باحدود 50 هزار امثال و حکم به تألیف علی اکبر دهخدا  در تهران منتشر شد.

برای تعریف بهتر ضرب المثل توجه به مثال ارایه شده میتواند راهگشا باشد

تفاوت مابین «ضرب‌المثل» و «اصطلاحات ضرب‌المثلی» در شکل، ساختار و عمل‌کرد آنهاست. امثال و حکم جمله‌ای است کامل با ساختمانی استوار بر پایه و اساسی غیرقابل تغییر، مانند:

• تب تند زود به عرق میشینه!

• هرکه بامش بیش، برفش بیشتر!

• خواستن توانستن است!

• از گل پایین تر نمیتوان گفت!

• اصطلاحات ضرب‌المثلی، برخلاف امثال و حکم، عباراتی مصطلح و عمومی هستند که ابتدا باید در جمله‌ای جایگزین شوند تا عبارتی کامل حاصل آید. این عبارت کامل نیز برحسب قید زمان، فاعل و مفعول متغیر است، مانند:

• پا توی کفش کسی کردن

• دُم خود را روی کول گذاشتن

• بی گُدار به آب زدن

• گلیم خود را از آب بیرون کشیدن

• کلاه خود را قاضی کردن

• کلاه خود را سفت چسبیدن

 مجموعه "مثلستان" پس از سالها آماده شده تا انشالله توسط مخاطبان علاقمند، مورد استفاده قرارگیردو به لطف خدا و همدلی شما فارسی زبانان در جای جای این جهان که میخواهید زبان فارسی را همیشه در دل فرزندانمان زنده نگهدارید ،  روز بروز تکمیل تر شود.

خاصه فارسی زبانان کشورهای افغانستان و تاجیکستان و ازبکستان که لطف کنندو منابع بیشتر از ضرب المثلهای مربوطه را به حقیر ارایه نمایند تا به این مجموعه اضافه کنم.

انچه درجدول ضرب المثل مشاهده میکنید یک گروه از ضرب المثل ها و یک گروه از اصطلاحات هستند، پر استفاده بودن برخی ازاصطلاحات  در زبان فارسی و برخی از اصطلاحات در زبان انگلیسی سبب شده تا در جدول اورده شوند.

از همه مهمتر در این دنیای بعد از کرونا که همه چیز برای به انزوا بردن مردم کمک میکند باید برای وحدت انها برای همزبانی بهتر راه حلی یافت،وزبان یکی از اصلی ترین عوامل وحدت است.

پس لطفا با ارسال ایمیل هایتان مرا یاری کنید. قول میدهم همه ماهه به این مجموعه بیافزایم تا مسیر با هم گپ زدن که سالمترین راه تماس ادمها برای همیشه باقی میماند را آماده تر کنیم.

این جدول جالب را که در ویکیپیدیا یافتم ،"با تشکر از ویکیپیدیا "برای انکه بدانیم  که در دنیا همزبانان ما کم نیستند و در 44 کشور پراکنده اند تقدیم میکنم.

 

فارسی زبانان جهان
فارسی زبانان قاره آسیا
فارسی زبانان غرب آسیا
تعداد تقریبی(نفر)	کشور	#
83000000	ایران	1
609000	ترکیه	2
645000	عراق	3
407000	امارات متحده عربی	4
223000	عربستان سعودی	5
210000	قطر	6
185300	اسراییل	7
185000	بحرین	8
120000	کویت	9
76000	عمان	10
59000	سوریه	11
40000	یمن	12
4000	لبنان	13
2200	جمهوری آذربایجان	14
1000	گرجستان	15
فارسی زبانان آسیای مرکزی
9000000	ازبکستان	1
7627200	تاجیکستان	2
51000	قرقیزستان	3
35000	قزاقستان	4
20000	ترکمنستان	5
1000	گرجستان	6
فارسی زبانان جنوب آسیا
25000000	افغانستان	1
2500000	پاکستان	2
12000	هند	3
1000	بنگلادش	4
فارسی زبانان شرق آسیا
51000	ژاپن	1

 

 

فارسی زبانان قاره اروپا
124000	روسیه	1
100000	آلمان	2
80000	بریتانیا	3
65000	فرانسه	4
100000	سوئد	5
30000	هلند	6
17000	اتریش	7
15000	نروژ	8
11000	یونان	9
4400	اوکراین	10
4000	فنلاند	11
3700	بلژیک	12
2300	اسپانیا	13
1100	ایتالیا	14
فارسی زبانان قاره آمریکا
2000000	ایالات متحده	1
400000	کانادا	2
فارسی زبانان قاره اقیانوسیه
91000	استرالیا	1
3200	نیوزیلند	2

 

در پناه خدا باشید.سید غلامرضا شیرازیان .مرداد 22. 1400. مطابق آگوست13. .2021و محرم .4. 1443.دالاس .تگزاس .امریکا 

;